بوی فلز در عطر سازی

همه ی ما به نوعی با رایحه ی فلز آشنا هستیم و به وفور آن را استشمام کرده ایم. رایحه ای که متالیک گفته میشود و ممکن است از مواد و و وسایل زیادی قابل حس باشند.

اما سوالی که اینجا باید از خود بپرسیم این است که آیا فلزها واقعا بویی از خود ساتع می کنند؟!

چرا که با توجه به مطالبی که در گذشته من باب حس بویایی و درک یک بو در مقاله ی تاثیر عطر بر حافظه انسان باستینگ پرداخته شد هنگامی که مولکولهای میکروسکوپی آروماتیک، یعنی ذرات معطر، در هوا آزاد می شوند، با ورود به حفره ی بینی خود را به گیرنده ها میرسانند. به این ترتیب است که این سلولهای عصبی تحریک میشوند. هنگامی که نورون ها، مولکول ها را تشخیص دهند، پیام هایی را به مغز ارسال میکنند که این پیام بوی آن را مشخص می کند. و این مطلب به این معناست که فلزات می بایست ذرات فرار داشته باشند تا با ورود به بینی، ما بتوانیم روایح آنها را تشخیص دهیم.

اما بر خلاف آنچه انتظار میرود، و بر اساس آنچه از ظاهر فلزات مشخص است، این مواد ساختار بسیار مقاومی را در پی پیوندهای بسیار محکم بین مولکولی دارند و این یعنی ذرات تشکیل دهنده آن اصلا فرار نیستند.

پس تکلیف بوی بسیار واضح سکه و کلید و میله و زنجیر تاب و … چه می شود؟!

بوی فلز ناشی از چیست؟

واقعیت امر این است که رایحه ی این طور وسایل و به طور کلی فلزات را هنگامی که در دست میگیرم حس میکنیم و این یعنی فلزات در تماس با پوست دست ما دارای بوی فلزی میشوند. این اتفاق ناشی از اکسایش فلز تحت تاثیر تماس با یک اکسیدو ردوکتاز است. در این واکنش چربی های پوست ما در حضور جزئی از مواد تشکیل دهنده آهن که نقش کاتالیزور (سرعت بخشی به واکنش شیمیایی) را دارند، اکسید میشوند؛ یعنی الکترون از دست می دهند. در نتیجه در سطح فلز مولکول هایی به شکل فرار در می آیند. حالا این ذرات فرار می توانند به سمت بینی ما حرکت کرده و در پی تحریک عصبی درکی از رایحه ی فلزی را برای ما رقم بزنند.

درست همانند این اتفاق را در مورد خون شاهد هستیم. در هنگام جراحت یا زخم وقتی خون روی پوست ما جاری میشود، آهنی که در هموگلوبین خون وجود دارد در برخورد با پوست، باعث واکنش اسیداتیو شده و ما بوی فلز را استشمام می کنیم.

چه ترکیباتی باعث ایجاد بوی فلز می شوند؟

نت های فلزی به دلیل شفافیت رایحه، تازگی و خنکی که به همراه دارند در صنعت عطر سازی مورد استفاده قرار می گیرند. به طور معمول آلدهید ها و کتون های اشباع نشده دارای روایح فلزی هستند. این دو گروه از ترکیبات آلی مهم یعنی ترکیباتی که در مولکول‌های خود کربن دارند هستند و دارای گروه عاملی کربونیل (پیوند دوگانه کربن و اکسیژن) می باشند. تفاوت این دو از نظر ساختاری در این است که کربن گروه کربونیل در آلدهیدها حداقل به یک هیدروژن متصل است در صورتی که در کتون ها این کربن به هیدروژن متصل نیست.

در ادامه به بررسی برخی ساختارهای آلدهیدی و کتونی می پردازیم که در طبیعت ایجاد بوی فلزی و متالیک میکنند و از این رو در صنعت عطر سازی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

آمیل وینیل کتون (amyl vinyl ketone)

این ترکیب شیمیایی به همراه ترکیبی به نام دکانال ( در روایح پوست پرتقال و گل فام) و ترکیب دیگری به نام نونانال ( در روایح چرب و میوه ای) مسئول اصلی بوی معمولی فلزات و خون در تماس با پوست است. شکل خالص این ماده رایحه ای خاکی و فلزی دارد که به سمت روایح سبزی و قارچی می رود. از این رو در محصولات غذایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. گفتنی ست در بعضی از انواع آن، بوی ماهی آب شیرین تازه یافت میشود.

آلدهید برگ بنفشه

آلدهید برگ بنفشه یا آلدهید خیار که نشآت گرفته از یک آلدهید ۹ کربنه می باشد، رایحه ی قدرتمند سبز، تُرد و مرطوبی را در افراد القا می کند که موجب تداعی خیار می شود. این نُت هنگامی که در کنار سایر مواد اولیه قرار می گیرد حالت فلزی خاصی را ایجاد میکند.

مشتقات آلدهید کربن ۱۰ 

رایحه منحصربه فرد و جذاب گشنیز به دلیل حضور  چند مشتق از آلدهید کربن ۱۰ (ای-۲-دیسِنال، ای-۲-دو دیسِنال، ای-۲-تترا دیسِنال و…) می باشد. که در مجموع باعث ایجاد راویح فلزی و متالیک می شود. این ماده در ترکیبات ترشحی دفاعی حشراتی مثل سِن‌های بدبو (Pentatomidae) نیز کشف شده اند.

آلدهید خونی

این ترکیب شیمیایی که در خون به وفور یافت میشود عامل اصلی ایجاد بوی خون است. مشام ما می تواند این ترکیب را حتی در غلظت 0.07 تا 0.3 ppt (یک در میلیارد) هم احساس کند. این حساسیت برای موجوداتی نظیر کوسه به قدری زیاد می شود که توانایی تشخیص آن همیشه موجب رعب و وحشت انسان ها از شنا کردن در دریا ها و آب های آزاد می شود.

رُز اکساید

این ماده که در رایحه ی گل رز حضور دارد و به همین دلیل نیز به این نام خوانده می شود، عامل استشمام روایحی فلزی و متالیک از این گل می باشد. جالب است بدانید این ترکیب در گل شمعدانی مقدار بسیار بیشتری نسبت به گل رز وجود دارد. همچنین رز اکساید در مواد شیمیایی دفاعی ترشح شده از سوسک مشک (با نام علمی Aroma Moschata) و یک نوع شراب سفید (Gewürztraminer) نیز حضور دارد.

نیتریل

این ترکیبات شیمیایی که برای ایحاد روایح فلزی به عطر و ادکلن ها اضافه می شوند ساختاری کاملاً پایدار داشته و معمولا به عنوان خوشبو کننده به سفید کننده ها و اسیدهای مورد استفاده در شوینده های خانگی، اضافه می شود.

اسطوخدوس

برخی افراد از اسطوخدوس بوی فلزی حس میکنند. در عطرهای فوژه ی کلاسیک، غالبا خنکای فلزیِ این گیاه بنفش و آبی رنگ را، با پس زمینه ی فلزی گیاه شمعدانی همراه میکنند و برای تعادل بویایی آن، گرمای کومارین و مواد بالزامیک به آن افزوده می شود.

ادکلن باستینگ برای مطالعه این مقاله از شما سپاسگزار است. پیشنهاد میکنیم از کلکسیون ادکلن های شیرین و فرهاد برند باستینگ دیدن نمایید.