عنبر یا کهربا چیست + اشتباه گرفتن انبر با عنبر

برند ادکلن باستینگ این بار سعی در موشکافی تعدادی از واژگان پر تکرار صنعت عطرسازی و تفهیم درست آن برای تمام دوستداران عطر و ادکلن دارد تا شاید در آینده شاهد آگاهی بیشتری در این زمینه باشیم. برای این امر لازم است چند واژه ی عنبر(ambergris)، اَنبر(amber) و کهربا را به طور دقیق مورد بحث قرار دهیم.

در ابتدای امر لازم است به وجه تمایز بین کهربا با عنبر و انبر اشاره کنیم. با توجه به آنچه BASTING در رابطه با آکورد ها بیان کرد، باید بدانید که کهربا یک آکورد است نه یک ماده ی خارجی! اما برخلاف کهربا ، عنبر و انبر  یک ماده ی معطر می باشند که در ساخت عطر و ادکلن از آنها استفاده می شود.

عنبر(ambergris)

در طبیعت نهنگی وجود دارد به نام نهنگ اسپرم یا نهنگ عنبر ( با نام علمی physeter catodon) که ماده ی مومی شکل عنبر، از آن به روشی که در ادامه بیان می شود به دست می آید.

عنبر یک واژه ی عربی ست که وقتی وارد زبان انگلیسی شد برای راحت تر تلفظ کردن آن به Amber تغییر پیدا کرد و در نهایت این ماده را Ambergris (به معنای عنبر خاکستری) نامیدند.

عنبر به سنگ معطری اتلاق میشود که محصول ترشحات گوارشی نهنگ عنبر است. روش تغذیه ای نهنگ ها به این صورت است که دهان بسیار بزرگ خود را باز می کنند و هر آنچه از موجودات زنده ی دریایی پیش رویشان است را می بلعند. اما دستگاه گوارش آنها قادر به تجزیه و هضم همه ی آن مواد به خصوص استخوان مهره دارانی مثل هشت پا نیست. به این ترتیب به همراه ترشحاتی، پس مانده غذا را به شکل گِل به هم چسبیده یا کلوخ از طریق مقعد به حالت مدفوع بیرون می ریزد. عنبر اغلب به صورت شناور روی دریا، در خطوط ساحلی یا داخل شکم نهنگ‌های اسپرم مرده یافت می‌شود.

این ماده ی دفعی به مرور زمان به ماده ای بسیار خوشبو تبدیل می شود که از دیرباز در ساخت روایح و عطر و ادکلن بسیار مورد استفاده واقع می شده است. جالب است بدانید در قرون گذشته این ماده معطر نه تنها برای مصرف عطر بلکه در آشپزی طبقه مرفه هم مصارفی داشته است. امروزه نیز این ماده کاربرد ویژه ای در تثبیت کنندگی عطر دارا می باشد.

رایحه ی عنبر

یک تکه عنبر هر چه بیشتر روی آب دریا شناور بوده باشد، بوی بهتری به خود می‌گیرد. لایه سفید رنگی که ناشی از اکسید شدن می باشد به مرور زمان و طی سالها شناور بودن، بر روی سطح عنبر ایجاد می شود که آن را مرغوب تر و خوشبوتر میکند. عنبرها اغلب به داشتن رایحه ای شیرین، خاکی و رایحه ای شبیه مشک توصیف می شوند. برخی دیگر این ماده را دارای عطر خزه‌ای می‌دانند که شبیه به رایحه جنگلی مرطوب است.

اَنبر(amber)

اَنبر که به احتمال زیاد همه جا به شکل عنبر دیده اید یک واژه ی لاتینی ست که به صمغ فسیل شده ی درختان سوزنی برگی گفته میشود. یونانیان آن را “سنگ برق” می‌نامیدند، چرا که با سایش در آن الکتریسیته ی ثابت ایجاد شده و خاصیت مغناطیسی پیدا می کند. به همین دلیل است که در زبان فارسی به آن کهربا (کاه ربا) گفته میشود.

این ماده ی زرد رنگ نایاب در نقاط زیادی از جهان یافت می شود اما بیشترین ذخایر کهربا متعلق به اروپا، خصوصا در حاشیه ی دریای بالتیک (در اروپای شمالی) می باشد که حدود 50 نوع رزین های فسیلی با سنین مختلف است. با توجه به اینکه اصطلاح فسیل به آن اتلاق شد مشخص میشود که فرآیند تشکیل آن می تواند به میلیون ها سال پیش برگردد. جالب است بدانید قدیمی ترین انبر، 345 میلیون سال قدمت دارد. از این رو کهربا مورد علاقه ی دانشمندان زیادی قرار گرفته است، چرا که بقایای گیاهان و حشرات به دام افتاده زیادی را در خود دارد.

برای تشکیل انبر یا کهربا، رزین ترشح شده ی گیاهان ابتدا اجزای فرار خود را، مانند الکل و گریس از دست داده، سخت می شود و به کوپال (انبر نیمه فسیل شده) تبدیل می شود. به مرور زمان و در طی دفن شدن در رسوبات، انبر تولید میشود.

این ماده در گذشته های دور به منظور سوزاندن یا مصارف تزیینی جمع آوری می شده است و امروزه به طور گسترده ای در جواهرات استفاده می گردد. اما فسیل یا سنگ کهربا هرگز به شکل مدرن و مایع در عطرسازی استفاده نشده است. فسیل کهربا از طریق تقطیر خشک (dry distillation) برای عطر آماده میشود و کهربای طبیعی که یک صمغ سفت شده می باشد، قابل اسانس گیری نیست. جالب است بدانید صمغ درخت نراد (Fir) که یکی از بزرگترین منابع اولیه کهرباست به صورت انگم و سفت نشده در عطرسازی بکار میرود که به هیچ وجه جزو روایح کهربایی به حساب نمی آید.

تفاوت انبر و عنبر

انبر یا کهربا اغلب با عنبر اشتباه گرفته می شوند زیرا هر دو در کنار سواحل یافت می شوند. اما برای تشخیص تفاوت آنها کافی ست به تراکم آنها دقت کنیم. عنبر (ماده ی دفعی نهنگ اسپرم) تراکم کمتری داشته و بر روی آب شیرین شناور می شود. سنگ جواهر انبر (رزین فسیل شده گیاهان)، بر روی آب شیرین شناور نشده و در عوض بر روی آب شور قرار می گیرد.

اَنبر(amber) یا کهربا در عطرسازی

اَنبر(amber) یا کهربا در عطرسازی نام یک آکورد هست که بخاطر خصوصیات بویایی منحصر به فرد و حس گرم و شرقی که دارد امبر یا کهربا نامگذاری شده. با توجه به آنچه BASTING در مقالات گذشته پرداخت، عناصر تشکیل دهنده ی یک آکورد ماهیت فردی خود را از دست داده و فرم دیگری از رایحه را شکل می دهند.

باید بدانید که آکورد کهربایی که داخل عطر وجود دارد صمغ فسیل شدۀ درخت نیست؛ بلکه ترکیبی ست از عناصر پایه که حداقل سه قسمت دارد: یک نُت شیرین، یک نُت پودری و نهایتا یک نُت شرقی که ایده و کانسپت کهربا را پیاده کند. سه جزء اصلی برای ایجاد یک آکورد کهربا مورد نیاز است؛ وانیل، رزین یا صمغ (مره، کندر، لادن و بنزوئین) و مُشک.

عنوان اَنبر یا کهربا نه به این خاطر که بویی شبیه به بوی سنگ کهربا دارد، بلکه صرفا بخاطر حس گرم و گداخته ای که رنگ کهربایی و فضای شرقی را تداعی میکند به این نام خوانده می شود.

آنچه در نتیجه ی مطالب ذکر شده می بایست بیشتر توجه کنید این است که کهربای طبیعی در حالت طبیعی و به صورت متداول در عطرهای شناخته شده استفاده نمیشود.

لازم است بدانید برخی عطرها در هرم بویایی شان واژه ی amber را درج کرده اند اما حقیقت آن است که در ترکیبشان نُت ambergris یا عنبر به کار رفته است.

ظهور آکورد کهربا

ایده آکورد کهربا (amber) در صنعت عطرسازی در قرن 19 با کشف وانیلین (Vanillin وانیل سنتتیک که بوی کیک مانندی  دارد) توسط Georges de Laire در شرکت Haarmann & Reimer رقم خورد. وانیلین اولین ترکیبی است که از استخراج دانه های وانیل بدست می آید، اما امروزه وانیلین سنتتیک، یعنی تولید شده در آزمایشگاه ها توسط انسان‌ها طی فرایندهای شیمیایی، کاربرد بیشتری دارد و به عنوان طعم دهنده در شکلات، غذاها، نوشیدنی ها و صنعت دارو به کار می رود. وانیلین در هماهنگی با صمغ لادن (Labdanum) که در قرن 19 بین عطرسازان محبوبیت بسیاری داشت، تشکیل فضایی شرقی، شیرین، اغواگر و اسرارآمیز داد. گرچه کشف وانیلین در این صنعت سحرآمیز انقلاب بزرگی را رقم زد اما در حقیقت آکورد کهربا مدیون حضور صمغ لادن (صمغ استخراج شده از Cistus Ladanifer) است که رایحه ای چرم مانند، عمیق و تلخ یا شیرین دارد. به جز وانیل و لابدانوم ترکیبات دیگری نیز در آکورد کهربا نقش پررنگی دارند؛ من جمله بنزوئین (Benzoin)؛ صمغی که از درخت ناقوس گـُل (Styrax Tonkinensis یا Snowbell یا Storax) استخراج شده و رایحه ای شیرین و کاراملی-وانیلی دارد.

 لابدانوم یا لادن، صمغی قیرگون است که هزاران سال است از گونه های مختلف لادن های مدیترانه ای به دست می آید. این صمغ که از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ترکیب آکورد کهرباست، رایحه ای قدرتمند، تاریک، اغواگر و مرموز به همراه میل به قدرت نمایی دارد که وانیل به آن رایحه ای نرم و شیرین چوبی دلچسبی می افزاید.

مشک ها برای تکمیل آکورد کهربایی گنجانده شده اند و به آن رایحه ی ملایم تری می دهند. مشک های مصنوعی مانند Galaxolide، Muscenone و Velvione اغلب برای افزایش طول عمر آکورد استفاده می شوند.

به عنوان نکته ی پایانی بهتر است این را نیز بدانید که ریشه و اساس آکوردهای مطرح چایپر (chypre) و فوژه (fougère) نیز همین آکورد کهربا ست.

ادکلن باستینگ امیدوار است که با خواندن این مقاله اطلاعات خود را به روز کرده باشید.