عطرها چگونه ساخته میشوند؟
یکی از جذاب ترین دانستی ها برای هر کسی که شیفته ی عطر و ادکلن است، اطلاع از نحوه ی ساخته شدن عطرهاست. اینکه چطور و چگونه و طی چه فرایندهایی مواد اولیه آنقدر تغییر و تحول پیدا کردند و به طرق مختلفی با هم ترکیب شدند، تا در نهایت به چیزی که در دست شماست تبدیل شده اند.
می دانیم که قدمت عطر به دوران بسیار دوری باز می گردد و از قرن بیستم بود که عطرسازی دچار تحول و مدرنیته شد و مراحل ساخت آن نیز صنعتی شد. پس واضح است که مراحل ساخت عطر در همه ی سالها به یک شکل نبوده باشد. به همین دلیل بسیار هیجان انگیز خواهد بود اگر که یک بار نحوه ی ساخت عطر و ادکلن ها را در زندگی گذشتگان مرور کنیم.
عطر در دوران باستان
در دوره‌های پیش از صنعتی شدن عطر و بسیار قبل تر از آن یعنی دوران باستان، عطرسازان توانایی تولید رایحه های مصنوعی را نداشتند. به همین دلیل مراحل ساخت عطرها به یک شکل و با یک دستور تهیه و تولید کلی بوده است. آنها به مدت هزاران سال روغن‌های عطری را از مواد اولیه ی طبیعی به شکل سنتی استخراج می کردند.
یکی از اولین روش‌های استفاده شده در این زمینه، فرایند خیساندن (enfleurage) بود؛ به این ترتیب که گل‌ها یا مواد آلی را در پایه چربی یا روغن قرار می دادند تا عطر آن ماده معطر استخراج شود. روشی که تمدن های باستان، مصریان و بعدها فرانسویان از آن بهره می بردند.
از دیگر روش های اولیه ی تولید عطر، تقطیر (distillation) بود. یعنی مواد گیاهی را حرارت می دادند و بخار معطر تولید شده از آن را جمع آوری می کردند. این روش را ابن سینا شیمیدان ایرانی در قرن دهم ابداع کرد که همچنان نیز به طور گسترده شاهد استفاده و به کار گیری آن در سطح جهان هستیم.
البته روش های ساده و در عین حال حیرت انگیز دیگری نیز وجود داشت. یعنی جمع‌آوری روغن‌های طبیعی حیوانی مانند مشک و عنبر. اینکه چطور انسانها پی به عطر و همچنین خاصیت درمانی فوق العاده اینگونه مواد بردند بسیار جالب توجه است.
فرآیند کلی تولید عطر
فرآیند ساخت عطر شامل پنج مرحله ی کلی می باشد. که بعضی از آنها را می توان در خانه نیز انجام داد؛ اما برخی دیگر حتما می بایست به دست یک متخصص انجام شود.
- جمع آوری مواد اولیه
- استخراج روغن (با استفاده از فرآیندهایی مانند استخراج با حلال)
- ترکیب مواد
- پیرسازی
- کنترل کیفیت
با اینکه جوامع و حتی عطرسازی نیز صنعتی شده است اما بسیاری از روش های مربوط به دوران باستان، امروزه نیز توسط عطرسازان بزرگ و شرکت های نامدار عطرسازی استفاده می شوند. البته، گفتنی ست این روش ها و همچنین ترکیبات اولیه ی ساخت عطرها، توسط نوز ها، شیمیدان ها و عطرسازان مختلفی، تنظیم و تکمیل شده‌اند، اما برخی از روش‌ها بسیار شبیه به نسخه‌های اولیه خود هستند.
1- جمع آوری مواد اولیه
بسیاری از عطرها با استخراج روغن معطر از مواد طبیعی ساخته می شوند. این مواد می تواند شامل گیاهان، میوه ها، چوب ها و حتی ترشحات حیوانات مختلف باشد. در فرآیند تولید عطر، منابع دیگری مانند الکل، زغال سنگ، قطران و مواد پتروشیمی را می توان برای تولید روغن عطر استفاده کرد. برای رایحه‌هایی که در طبیعت وجود ندارند یا روغن مایع حاصل از آنها تولید نمی‌شود، از مواد شیمیایی مصنوعی برای تقلید رایحه استفاده می شود. جالب است بدانید بسیاری از عطرهای محبوب در این دسته قرار می گیرند، بنابراین احتمالاً عطر مورد علاقه شما حداقل از برخی رایحه های مصنوعی استفاده می کند.
مواد طبیعی رایج در ساخت عطر
- گلبرگ گل رز
- درخت مرمرکی
- صمغ کندر
- یاسمن
- خزه بلوط
- چوب صندل
- وانیل
- بالنگ
مواد مصنوعی رایج در ساخت عطر
- آلیفاتیک آلدهید (Aliphatic aldehydes)
- کالون (Calone)
- ایزو ای سوپر (Iso E Super)
- عنبر مصنوعی
- هدیون (Hedione)
- ایندول (Indole)
- مُشک مصنوعی
- موگه مصنوعی (Lily of the Valley)
2- استخراج روغن
استخراج اسانس و عطر و روغن مواد معطر مختلف به روش های گوناگونی انجام میشود. در میان آنها می توان به چند روش اساسی و بسیار پر کاربرد اشاره کرد.
- استخراج با حلال : در این روش گیاهان معطر را در ظرف بزرگ و چرخان قرار می دهند و بعد آنها را با اتر یا بنزن نفتی می پوشانند. به این ترتیب اجزاء مختلف گیاه در حلال حل می شود و ماده مومی شکلی حاصل میشود. سپس این ماده را در الکل قرار می دهند که باعث میشود روغن آن در الکل حل شود. در مرحله آخر ترکیب به وجود آمده را می سوزانند که مایع عطر بسیار غلیظی باقی می ماند.
- تقطیر بخار: مواد طبیعی معطر در روش تقطیر بخار، همگی یک جا قرار می گیرند و تا زمانی که استخراج نشوند در جای خود قرار دارند. بعد از به سرانجام رسیدن فرایند تقطیر، بخار حاصل شده از طریق لوله ها عبور کرده، سرد می شود و سپس به شکل مایع در می آید. گفتنی ست علاوه بر تقطیر ، روغنها را می توان با جوشاندن مواد گیاهی در آب نیز استخراج کرد.
- فشردن: در این روش از چربی های گرم شده برای تولید رایحه های مختلف استفاده میشود. بعد از گرم شدن چربی ها باید در الکل حل شوند تا روغن آن به دست بیایند.
- جذب کردن
- خیساندن
3- ترکیب مواد اولیه
در مرحله ی سوم و پس از استخراج و جمع آوری روغن های تولید شده آنها باید با هم مخلوط شوند. نحوه ی ترکیب این روغن ها براساس فرمولی ست که توسط یک متخصص در صنعت عطر از پیش تعیین شده است. این فرمول ها از دقت بسیار بالایی برخوردارند و عموما نیز شامل صدها ماده مختلف هستند که برخی گیاهی و برخی حیوانی و اخیرا نیز بسیاری سنتتیک هستند.
الکل و گاهی اوقات آب برای رقیق کردن عطر و مواد حیوانی معمولاً به عنوان ماده تثبیت کننده مورد استفاده قرار می گیرند که باعث می شود. سایر مواد تثبیت کننده میتوان ذغال سنگ ، خزه ، رزین یا مواد شیمیایی مصنوعی را نام برد. تثبیت کننده ها باعث میشوند که عطر به آرامی تبخیر شود و ماندگاری بیشتری داشته باشد.
گفتنی ست هرچه روغن طبیعی عطر بیشتر باشد آن عطر گران تر و ارزشمند تر است.
4- پیرسازی
در اینجا نوبت به مرحله فرآیند پیرسازی عطر می رسد. یعنی عطر را بدون هیچ حرکت و مزاحمتی برای چند ماه تا یک سال در محیطی کاملا تاریک و خنک قرار می دهند تا روغن معطر و الکل کاملا باهم ترکیب شوند و کیفیت و ماندگاری عطر افزایش پیدا کند.
5- تست و ارزیابی کیفیت
پس از تولید، عطرها توسط کارشناسان و متخصصان تست میشوند تا رایحه و قابلیت پخش و همچنین پایداری آنها مورد تایید قرار گیرد. این مرحله بسیار حیاتی ست چرا که تضمین می‌کند عطر تولید شده حاوی هیچ محصول مضر و آسیب زایی نیست. به همین دلیل ممکن است عطرهایی که بسیار زحمت کشیده شده تا درست شوند در این مرحله به کلی از رده خارج شوند. به این ترتیب این فرایند سلامت مصرف‌کنندگان را تضمین می‌کند. در نهایت عطر پس از کنترل کیفیت زمان آن میرسد تا عطر ساخته شده به بازار عرضه شود.
