تاثیر عطر بر حافظه انسان
مطالب زیادی در ارتباط با رایحه ها و انتخاب عطر مناسب با ذائقه شما وجود دارد که مطمئنا مطالعه کرده اید؛ اما بهترین و در دسترس ترین روش تشخیص رایحه ها تاثیر آنی آنها بر حال و هوا یا به طور کلی روان شماست. چرا که بسیاری از رایحه ها یا دست کم طیف وسیعی از ترکیبات، خاطرات تلخ و شیرینی بسیاری را در ذهن ما ثبت کرده اند که ما بعد از استشمام آنها بلافاصله حال خوب یا بالعکس حال ناخوشایندی را پیدا میکنیم. این موضوع بیش از پیش عطرها را سلیقه ای میکند زیرا بسیار فراتر از آنچه بتوان تصور کرد خاطرات و وقایع مختلف در زندگی انسانها روی داده است که تعابیر هر کس هم منحصر به فرد می باشد. علاوه بر تفاوت سلیقه در انتخاب یک رایحه در بین افراد، ممکن است فرهنگ عموم یک منطقه بر مطلوب دانستن یا نداستن یک عطر نیز موثر باشد . به طور مثال رایحه ی گلاب که ایرانیان را به یاد محافل و مراسمات سنتی و گاها مراسم ختم می اندازد موجب میشود کمتر ایرانی به سراغ عطرهایی برود که رایحه غالب آن گل محمدی و گل رز باشد؛ درصورتی که برخی از این نوع عطرها محبوبیت جهانی دارد.
عملکرد و پردازش مغز در برابر رایحه ها
عملکرد حس بویایی
در بالاترین قسمت بینی انسان، سلولهای عصبی طویل بویایی واقع شده اند که مستقیما به مغز متصل شده اند. هر سلول عصبی بویایی یا نورون یک گیرنده بویایی دارد. هنگامی که مولکولهای میکروسکوپی آروماتیک یعنی ذرات معطر، در هوا آزاد میشوند، با ورود به حفره ی بینی خود را به گیرنده ها میرسانند. به این ترتیب است که این سلولهای عصبی تحریک میشوند. هنگامی که نورون ها، مولکول ها را تشخیص دهند، پیام هایی را به مغز ارسال میکنند که این پیام بوی آن را مشخص می کند. جالب است بدانید همیشه رایحه ها و ذرات معطر بیشتر در محیط وجود دارند تا در گیرنده ها زیرا ممکن است برخی مولکول ها، ترکیبی از گیرنده ها را تحریک کنند. اینگونه است که این بازنمایی ها توسط پیاز بویایی مغز به عنوان بوی خاص ثبت شده و در صورت استشمام دوباره ی آن، همان بازنمایی اتفاق می افتد و ما همان بو را تشخیص میدهیم.
تداعی خاطرات
رایحه ها توسط پیاز بویایی که بخشی از سیستم لیمبیک در مغز هستند پردازش میشوند. سیستم لیمبیک همچنین مسئول پردازش احساسات و خاطرات و وقایع زندگی آدمی می باشد و گمان می رود که این ارتباط به همین دلیل است که بوهای خاص می‌توانند باعث ایجاد احساسات و خاطراتی با وضوح بالا شوند. به عنوان مثال، رایحه ی برخی غذاها ممکن است خاطرات دوران کودکی و دستپخت دلپذیر مادرمان را تداعی کند، در حالی که بوی قهوه برای ما یادآور دوران جوانی و و ملاقات های عاشقانه مان است. این چنین است که رایحه ها به عنوان عاملی بسیار موثر عمل میکنند و باعث یادآوری خاطرات قبلی میشوند.
همچنین عموم مردم بر این باورند که رایحه ها نسبت به سایر اطلاعات حسی مثل مناظر یا صداها، به یاد ماندنی‌تر هستند، زیرا به طور متفاوتی در مغز پردازش میشوند. رایحه‌ها غده تالاموس را که به عنوان مقصد و دریافت کننده اطلاعات حسی ست، دور می‌زنند و مستقیما به پیاز بویایی می‌روند. این بخش از مغز در پردازش احساسات و خاطرات فرد نقش مهمی دارد.
تاثیر عطر و رایحه ها بر حافظه موضوعی است که مدت هاست در حوزه روانشناسی بویایی مورد توجه قرار گرفته است. محققین بر اساس شواهد به این نتیجه رسیده اند که اگر افراد در حین تجربه یک حس خاص، یک نوع عطر را استشمام کنند، احتمالا یک احساس را با یک عطر خاص مرتبط میکنند. برای مثال، عطری که در حال خوشحالی آن را استشمام می کنید، بعدها ممکن است آن را با احساس شادی مرتبط بدانید. به این دلیل که مغز رایحه را با احساسات مثبت مرتبط میکند و یک پیوند حافظه قوی بین این دو ایجاد میکند.
و بالعکس بوی نامطبوع می‌تواند تاثیر منفی بر حافظه انسان بگذارد. مثلا اگر بعد از استفاده از یک عطر سردرد یا حالت تهوع به شما دست داد، به احتمال زیاد بعدا آن رایحه را با آن تجربه ناخوشایند مرتبط کنید و یک حس منفی نسبت به آن داشته باشید. در حالت کلی باید بگوییم که، رایحه یک عطر می‌تواند بر خاطرات ما تاثیر بگذارد.
عکس العمل فیزیولوژیکی
عطرها غیر از تحریک و تداعی خاطرات ما، می توانند با ایجاد عکس العمل فیزیولوژیکی بر روی رفتارهای حال حاضر ما نیز تاثیرات بسزایی بگذارند؛ چرا که مولکول های عطر به سمت دستگاه لیمبیک مغز حرکت می کنند و با توجه به آنچه گفته شد، این قسمت از مغز مسئول پردازش احساسات، خلقیات، عواطف، رفتارهای جنسی و حافظه است.
آروماتراپی
از دیرباز در طب سنتی، روش‌های درمانی با کمک رایحه‌ها را برای روان و اعصاب استفاده می‌کردند و رفته رفته این طب پیشرفت کرد و آروماتراپی نام گرفت. رایحه‌ها اثر بی نظیری بر روی قوی‌ترین حس انسان یعنی حس بویایی می‌گذارند. اما اینکه تاثیرات مثبتی می‌گذارند یا منفی بستگی به ویژگی‌های هر انسان دارد. به عنوان مثال درحالی که فردی از رایحه یک عطر لذت میبرد و آن را به خود اسپری کرده سبب اثر منفی سردرد بر فرد دیگری میشود.
علاوه بر آنچه در رابطه با ارتباط عطر و حافظه گفته شد، باید گفت همانطور که رایحه ها تاثیر مستقیمی بر مغز انسان می گذارند، به تبع تاثیر قابل مشاهده ای بر روان انسانها نیز خواهند گذاشت. و آدمی از دیرباز به این مسئله پی برده است که ما شاهد استفاده از داروهای گیاهی برای درمان بیماری و اختلالات روانی در گذشتگان هستیم. گاهی عطرها می توانند به راحتی خلقیات ما را تغییر دهند، هشیاری و حس مثبت نگری ما را افزایش دهند و احساس آرامش عمیقی در ما ایجاد کنند. عطرها همچنین می توانند به رفع مشکل بی خوابی، برطرف نمودن استرس و بهبود تمرکز ذهن کمک کنند.
به طور تخصصی و جدی تر این موضع در سال 2018 در نشست انجمن عطر IFRA انگلستان، مورد بحث کارشناسان قرار گرفت و پس از آن نیز به طور سالانه برگزار شد. اولین دوره ی این نشست در سال ۲۰۱۸، هم زمان با روز جهانی بهداشت روان برگزار شد که باعث شد نام این همایش از موضوع بهداشت روان الهام بگیرد.
در نشست انجمن عطر IFRA دو سخنران درباره ی ارتباط اعجازآمیز حس بویایی و عملکرد شناختی عمق وجود انسان، سخنرانی کردند.
پروفسور کیث وسنس (Keith Wesnes) که یک مشاور و همچنین استاد علوم شناختی اعصاب در دانشکده پزشکی اکستر (Exeter) است، قصد دارد رابطه حس بویایی و کارکرد شناختی انسان را کشف کند. بر اساس تحقیقات او، عطر و رایحه‌های ناشی از مواد معطر، اثرات کوتاه مدت و بلند مدت شگرفی بر روی قوه شناخت و خلق و خوی انسان دارد.
در بخش دیگری از نشست دکتر مارک موس، مسئول دپارتمان روانشناسی در دانشگاه نورث‌آمبریا (Northumberia) درباره ی اینکه چرا برخی رایحه‌ها پیام‌های شدیدی در مغز مخابره میکنند و این پیام‌های چطور بر مغز و تندرستی ما اثر گذار است صحبت کرد. او با مقایسه حس بویایی با شنوایی و بینوایی به این موضوع پرداخت که چطور در جوامع مدرن حس بویایی کم ارزش شده است. با این حال، با در نظر گرفتن روند تکاملی بشر، حس بویایی را می‌توان مکانیزم اصلی حسی دانست که متشکل از یک سیستم پیچیده شناختی است. این سیستم پیچیده در گذشته به انسان کمک کرده تا غذا، همسر و خطرات و شکارچیان را شناسایی کند و اینکه چطور در تمدن‌های انسانی در هند، چین و مصر در ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد، از روغن‌های گیاهی برای درمان بیماری ها استفاده می‌کردند و علیرغم اینکه از نظر جغرافیایی نسبت به هم بسیار دور بودند، دارو‌ها را با کارکرد و اهداف مشابهی مورد استفاده قرار می‌دادند.
در انتهای این مطلب بهتر است اضافه کنیم که همان طور که رایحه ها بر روح و جسم آدمی موثر است، حال و هوای او در لحظه ی انتخاب عطر هم از اهمیت شایانی برخوردار است چرا که حال ما بر روی سطح PH بدن تاثیر می گذارد. بنابراین زمانی که حال خوبی داریم، بدن ما در تعادل است و قوه بویایی هم بهترین عملکرد خود را دارد. اما هنگامی که حال خوبی نداریم، استرس و عوامل دیگر می تواند بر روی حس بویایی و همین طور PH پوست اثر بگذارد. به همین دلیل بهترین زمان برای خرید عطر هنگامی ست که کمترین میزان استرس و نگرانی را دارید و چه بهتر که شاد و سرزنده باشید.
